شاه تره

۱- تنظیم قند خون

اثرات هایپوگلایسمی (کاهش دهنده قند خون) عصاره متانولی شاهتره در دوزهای ۱۲۵ و ۲۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم، روزانه به مدت یک هفته بر روی رت های نرمال و دیابتی شده با استرپتوزوتوسین در سال ۲۰۱۳ مورد بررسی قرار گرفت و نتایج آن در مجله Advanced Pharmaceutical Bulletin منتشر شد. مصرف عصاره متانولی شاهتره تنها بر روی رت‌های دیابتی شده با استرپتوزوتوسین و در غلظت‌های زیر (mg/dl)100 پتانسیل کاهش دهنده گلوکز را داشت. هیچ‌گونه اختلاف قابل توجهی در سطوح گلوکز خون میان رت‌های دیابتی که دوزهای ۱۲۵ و ۲۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم را دریافت کرده بودند، مشاهده نشد.
در آزمایش دیگری اثر مصرف خوراکی شاهتره، در غلظت ۶/۲۵ درصد به مدت ۵ هفته، پس از القاء دیابت با استرپتوزوتوسین بررسی شد و پارامترهای سطوح سرمی گلوکز و تری‌گلیسرید، کلسترول کل، کلسترول HDL و LDL، پیش از القاء دیابت، ۳ و ۶ هفته پس از درمان با شاهتره اندازه‌گیری شدند. پس از ۳ و ۶ هفته، هیچ گونه اختلاف معنی‌داری در سطوح گلوگز رت‌های درمان شده با شاهتره نسبت به رت‌های دیابتی که تحت درمان با شاهتره نبودند، مشاهده نشد؛ اما سطوح تری گلیسیرید در گروه تحت درمان با شاهتره کاهش یافت. در گروه تحت درمان با شاهتره، در هفته ششم کلسترول کل سرم کاهش و کلسترول HDL افزایش قابل توجهی یافتند. نتایج این مطالعه در سال ۲۰۱۴ در مجله Journal of Basic and Clinical Pathophysiology منتشر شد.

۲- ضد التهاب

در سال ۲۰۱۳ مطالعه ای با هدف تشخیص اثر ضد التهابی شاهتره به دلیل وجود ترکیبات فوماریک اسید، فلاوونویید و فنولیک موجود در آن برای بیماری‌های پوستی و تسکین خارش و اگزما انجام و نتایج آن در مجله Jentashapir Journal of Health Research منتشر شد. اثر ضدالتهابی عصاره هیدروالکلی شاهتره در رت ها در دوزهای ۲۰۰، ۴۰۰، ۶۰۰، ۸۰۰ یا ۱۰۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم)، با استفاده از کاراگینان (به منظور ایجاد التهاب) بررسی شد. دوزهای ۲۰۰ و ۴۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم) عصاره شاهتره تأثیر کمتری بر اِدِم ناحیه پنجه در مقایسه با گروه کنترل (دریافت کننده آسپرین در دوز ۳۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم)، داشت. اما دوزهای ۶۰۰، ۸۰۰ و ۱۰۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم) عصاره شاهتره اثرات ضدالتهابی بیشتری را نشان دادند و اختلاف میان این گروه ها از نظر آماری قابل‌توجه نبود

۳- ضد درد

در سال ۲۰۰۴ اثرات ضد درد عصاره متانولی شاهتره در موش بررسی و نتایج آن در مجله Daru منتشر شد. به این منظور اثرات ضد درد عصاره های حاصل از روش پرکولاسیون و سوکسله در موش‌های در معرض حرارت حاد (با استفاده از روش hot-plate) و تحریک کننده درد شیمیایی مداوم (با استفاده از فرمالین) ارزیابی شدند. تزریق درون صفاقی عصاره پرکولاته شاهتره (عصاره تهیه شده به روش پرکولاسیون) در دوز ۱۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم) در فاز دوم تست فرمالین اثرات ضد درد قابل توجهی را به همراه داشت. بیشترین اثر ضد درد در دوز ۳۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم) القاء شد که در هر دو فاز تست فرمالین قابل توجه بود. نتایج نشان داد که تنها عصاره پرکولاته شاهتره بر درد ناشی از روش hot-plate اثر قابل توجه دارد.

۴- بهبود عملکرد دستگاه گوارش

در سال ۲۰۱۲ اثرات شاهتره بر اختلالات حرکتی روده در نمونه های حیوانی بررسی و نتایج آن در مجله BMC Complementary and Alternative Medicine منتشر شد. تشخیص اثر ملینی آن درون بدن موجود زنده، در موش انجام شد. این اثرات بر روی انقباض عضلات صاف با استفاده از نمونه‌های روده‌ای جدا شده (ایلیوم و ژژنوم) از گونه‌های حیوانی مختلف (موش، خوکچه هندی و خرگوش) مورد بررسی قرار گرفت. عصاره آبی – متانولی شاهتره در دوزهای ۳۰ و ۱۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم، فعالیت ملینی در بدن موش نشان داد. در مطالعه بر روی بافت روده موجودات، عصاره شاهتره، در روش وابسته به غلظت (غلظت ۱- ۰/۱ میلی گرم بر میلی لیتر)، اثرات تحریک‌کنندگیِ حساس به آتروپین بر ایلیوم و ژژنوم موش، ژژنوم خرگوش و ایلیوم خوکچه هندی نشان داد. عصاره آبی-متانولی شاهتره حاوی آلکالوییدها، ساپونین‌ها، تانن‌ها و آنتراکویین‌ها بود.
اگرچه، براساس مطالعات آزمایشگاهی عصاره شاهتره و فراکشن‌های آن اثرات انقباضی و ضدانقباضی، به دلیل حضور اجزاء کولینرژیک و بلوکه‌کننده کانال کلسیم، دارد که ممکن است توضیحی برای استفاده سنتی شاهتره برای درمان یبوست و اسهال باشد.

۵- افزایش قدرت باروری

در طب سنتی ایران، شاهتره به دلیل ویژگی‌های افزایش دهنده قدرت باروری به طور سنتی استفاده می‌شود. در سال ۲۰۱۳ مطالعه‌ای با هدف بررسی اثر عصاره برگ‌های شاهتره بر پارامترهای تولید مثل در رت‌های نر بالغ نژاد ویستار انجام و نتایج آن در مجله International Journal of Reproductive BioMedicine منتشر شد.
در این مطالعه تجربی رت‌های نر سالم تحت درمان با عصاره برگ‌های شاهتره در غلظت‌های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۴۰۰ (میلی‌گرم بر کیلوگرم) از طریق گاواژ به مدت ۷۰ روز قرارگرفتند. نمونه‌های خونی برای تشخیص سطوح سرمی تستسترون، LH و FSHجمع‌آوری شدند. وزن اندام‌های تولید‌مثلی و میزان تحریک، مرفولوژی (ویژگی ریخت شناسی) و میزان غلظت اسپرم اپیدیدیم در هر گروه آزمایشی بررسی شد. دوزهای ۲۰۰ و ۴۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم/روزانه)، بر وزن بدن نمونه‌ها اثری نداشتند درحالیکه وزن بیضه‌ها و اپیدیدیم‌ها به‌طور قابل توجهی افزایش یافته بود. تغییرات قابل توجهی در وزن سمینال وزیکول و پروستات شکمی در بین گروه های مورد آزمایش مشاهده نشد. در رت‌های تحت درمان با عصاره، میزان غلظت اسپرم اپیدیدیم و درصد اسپرم های نرمال از نظر مرفولوژی به طور قابل توجهی افزایش یافته بود. سطوح تستسترون سرم در رتهای دریافت کننده دوزهای ۲۰۰ و ۴۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم/روزانه) به طور قابل توجهی افزایش یافته بود. نتایج این مطالعه بر پتانسیل عصاره اتانولی برگ های شاهتره بر بهبود پارامترهای تولید مثلی و افزایش آن تاکید دارد.

۶- بهبود عملکرد کبد

در سال ۲۰۰۸ مطالعه ای با هدف تشخیص پتانسیل محافظت کبدی عصاره آبی – اتانولی ۵۰ درصد حاصل از تمامی بخش های گیاه شاهتره و سه فراکشن هگزان، کلروفرم و بوتانول آن در برابر سمیت کبدی ناشی از دی-گالاکتوز آمین در رت‌ها انجام و نتایج آن در مجله Phytomedicine منتشر شد. محافظت کبدی در موارد کاهش در آسیب هیستولوژیکی، تغییرات در آنزیم های سرم (SGOT, SGPT, ALP) و متابولیت های بیلی‌روبین و گلوتاتیون کاهش یافته (GSH) و پراکسیداسیون لیپید مورد ارزیابی قرار گرفت.در میان فراکشن‌ها، بیش از ۹۰ درصد محافظت توسط فراکشن بوتانول با بیشترین مقدار آلکالویید پروتوپین، حدود ۰/۲ میلی گرم بر گرم، مشاهده شد. پروتوپین جداشده در دوزهای (mg p.o.) 20-10 تاثیر محافظت کبدی یکسانی با داروی استاندارد سیلی‌مارین (دوز واحد ۲۵ میلی گرم به صورت خوراکی) داشت.
همچنین گزارش شده است که شاهتره فعالیت محافظت کبدی خوبی در برابر سمیت کبدی ناشی از داروی ضد عفونت توبرکلوزیس دارد. دمنوش بخش‌های هوایی شاهتره در درمان زردی استفاده می‌شود.

۷- بهبود عملکرد مغز

با استفاده از مدل های رفتاری مختلف، عصاره اتانولی (۵۰ درصد حجمی/ حجمی) شاهتره در دوزهای ۱۰۰، ۲۰۰ و ۴۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم) به منظور تشخیص فعالیت نوروفارماکولوژی (بررسی تأثیر دارو ها و مواد شیمیایی بر مغز)، فعالیت ضدافسردگی و اثرات کلی بر سیستم عصبی مرکزی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که شاهتره به طور قابل توجه و در روش وابسته به دوز، زمان خواب ناشی از مصرف قرص خواب‌آور pentobarbital را افزایش و شروع زمان به خواب رفتن را در رت کاهش می‌دهد. شاهتره اثر آرام‌کننده عضلات و فعالیت ضدافسردگی در جوندگان نشان نداد. نتایج این مطالعه در سال ۲۰۱۰ در مجله E J Pharmacol Therapy منتشر شد.

۸- ضد میکروب

گیاه شاهتره فعالیت ضدباکتریایی در برابر ۶ گونه‌ی باکتریایی بیماریزا متعلق به خانواده انتروباکتریاسه دارد. بنابر نتایج مطالعه انجام شده، کلبسیلا پنومونیه (Klebsiella pneumonia) حساس‌ترین و سالمونلا تیفی‌موریوم (Salmonella typhimurium) و اشرشیاکلی (Escherichia coli) مقاوم‌ترین باکتری‌ها در برابر اثر ضدباکتریایی عصاره شاهتره بودند.

۹- ضد سرطان

در سال ۲۰۱۱ مطالعه ای با هدف بررسی اثر محافظت کننده شیمایی شاهتره در برابر سلول‌های سرطانی شده کبد با N- نیتروزو دی اتیل آمین و کربن تتراکلراید در رت‌های نژاد ویستار انجام و نتایج آن در مجله Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine منتشر شد. در طول مطالعه عصاره شاهتره در دوزهای ۲۰۰ و ۴۰۰ (میلی گرم بر کیلوگرم) به صورت خوراکی روزانه یک مرتبه به نمونه‌های آزمایشی داده شد. در پایان هفته بیستم، وزن بدن، وزن کبد، وزن نسبی کبد و درصد نشانگر‌های سرطان کبد مانند سطوح آنزیم‌های کبدی و سطوح بیلی‌روبین کل اندازه‌گیری شدند. شاهتره با سرکوب بار تومور (تعداد سلول‌های سرطانی، سایز تومور و یا میزان پیشرفت سرطان در بدن) و بازگرداندن فعالیت‌ آنزیم‌های نشانگر سرطان کبد، اثرات محافظت‌کننده در برابر عوامل شیمیایی مضر نشان داد.

۱۰- افزایش ترشح صفرا

گونه دارویی شاهتره دارای خاصیت صفرابر می‌باشد. آلکالویید موجود در شاهتره نه تنها باعث افزایش ترشح صفرا می‌گردد بلکه در مواقع افزایش پاتولوژیک صفرا باعث کاهش ترشح آن می‌شود. آلکالوییدهای ایزوکینولینی در اثرات ضداسپاسم گیاه بر روی کیسه صفرا، مجاری صفراوی و دستگاه گوارش سهیم می‌باشند. سینامیک اسید موجود در شاهتره اثر صفراآوری دارد. بنابر مطالعه‌ای دیگر عصاره شاهتره تجمع سنگ‌های صفرا را در موش مهار کرد.

۱۱- ترمیم و جلوگیری از پیری پوست

در سال ۲۰۱۱ مطالعه‌ای با هدف بررسی اثر عصاره الکلی شاهتره بر اگزمای دست انجام و نتایج آن در مجله Iranian Red Crescent Medical Journal منتشر شد. در یک مطالعه تصادفی، ۴۴ بیمار مبتلا به اگزمای دست به طور تصادفی کرم حاوی ۴ درصد شاهتره یا کرم فاقد ترکیبات مؤثر را ۲ بار در روز به مدت ۴ هفته استفاده کردند. کاهش ناحیه اگزما قبل و ۲ هفته پس از درمان به طور قابل توجهی میان دو گروه تفاوت داشت. تنها یک بیمار عوارض ناشی از مصرف کرم حاوی شاهتره مانند اریتما را نشان داد. بنابراین می توان عصاره شاهتره را به عنوان یک عامل مؤثر برای درمان اگزمای دست مزمن استفاده کرد.

۱۲- تسکین زخم معده

ژل موکوس (مخاط) چسبیده به سطح موکوسی معده، اپیتلیوم زیرین را در برابر اسید، پپسین و عوامل نکروز کننده از قبیل اتانول و اندومتاسین محافظت می‌کند. محافظت سلولی ایجاد شده با عصاره آبی شاهتره ممکن است به دلیل فعل و انفعال با لایه موکوس چسبیده به معده باشد. بنابراین عصاره آبی شاهتره باعث کاهش در ترشح اسید معده، اسیدیته و ایجاد زخم می‌شود. اثر ضد هلیکوباکترپیلوری و محافظتی عصاره آبی شاهتره در پیلوروس معده که در آن لیگاسیون و زخم ناشی از اندومتاسین و ترکیب سمی القاء شد، مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه نشان داد که این گیاه اثر مهاری قابل توجهی بر آسیب معده در دوزهای ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن در مدل‌های مختلف القاء زخم دارد.

۱۳- بهبود عملکرد عصبی – شناختی

عصاره اتانولی ۵۰ درصد شاهتره برای اثرات احتمالی تعدیل‌کننده عملکرد شناختی در رت‌های آلبومین بالغ مورد ارزیابی قرارگرفت. شاهتره کاهش وابسته به دوز در فعالیت استیل کولین استراز مغز، افزایش تراکم گیرنده های موسکارینی و همچنین مواردی مثل اثرات مفید بر وضعیت آنتی‌اکسیدانی مغز را نشان داد. همچنین اثرات مفید شبه نوتروپیک بر عملکردهای شناختی داشت.

مواد مؤثر